Różne oblicza pracy w grupie na lekcjach matematyki w szkole podstawowej

Chciałbyś dowiedzieć się więcej? Koniecznie przeczytaj artykuł: Akcja aktywacja, czyli za pomocą jakich metod aktywizować uczniów na lekcji matematyki?

Praca w grupach nie tylko przyczynia się do doskonalenia umiejętności matematycznych uczniów, ale także kształci ich umiejętności społeczne. Bardzo mocno funkcjonuje tutaj uczenie rówieśnicze. Prawidłowo funkcjonująca grupa to środowisko akceptacji i wzajemnego wsparcia, to miejsce, gdzie łatwiej znosi się pomyłki, a nawet porażki. To okazja do nauki tolerancji i otwartości na różnorodność charakterów czy sposobu pracy poszczególnych członków grupy.
Praca w grupach to przede wszystkim ogromne wyzwanie dla nauczyciela. Jego rola bardzo się tutaj zmienia. Musi on przede wszystkim włożyć znacznie więcej wysiłku w przygotowanie materiałów do pracy w grupie niż wkładałby w zwyczajną lekcję z elementami wykładu i ćwiczeń. Do przemyślenia są nie tylko zadania, które będą wykonywać grupy, ale również sposób przydziału uczniów do poszczególnych zespołów i zasady oceniania. Nauczyciel musi ponadto pogodzić się z faktem, że nie będzie kontrolował przebiegu tej lekcji tak, jak robi to na co dzień.
Z własnej praktyki nauczycielskiej wiem, że praca w grupach na lekcji jest naprawdę trudna. Oto kilka aspektów, które należy dokładnie przemyśleć przed przystąpieniem do pracy tą metodą:

1. Liczebność grup – moi uczniowie najczęściej pracują w najmniejszych grupach, tj. w parach lub w trójkach. Jeżeli planuję podział na liczniejsze grupy, wówczas każdy jej członek otrzymuje zadanie i pracuje indywidulanie pod kontrolą innych członków zespołu.
2. Podział na grupy – mamy tutaj trzy możliwości. Po pierwsze, możemy zastosować przydział losowy, np. za pomocą aplikacji komórkowej Team Maker. W razie niezadowolenia uczniów obarczamy odpowiedzialnością maszynę. Po drugie, możemy pozwolić uczniom dobrać się w pary, ale wtedy uczniowie wybierają te osoby, które lubią, z którymi już dobrze im się pracuje, ewentualnie te, które zrobią to za nich. 
   I po trzecie wreszcie – możemy samemu dobrać grupy. Ostatnio testuję metodę pracy w nieustannie zmieniających się parach i uważam, że jest to najlepsze rozwiązanie. Wówczas każdy ma okazję pracować z każdym i poznać m.in. różne style pracy.
3. Ocenianie – z przykrością stwierdzam, że moi uczniowie nie mają wewnętrznej motywacji i nie pracują po to, aby się czegoś nauczyć. Muszą, niestety, być przeze mnie motywowani obietnicą wystawienia oceny za wykonaną pracę.
4. Nadzór – podczas lekcji chodzę po klasie. Nieustannie przypominam, że praca w grupach to przede wszystkim praca razem, wzajemne wsparcie, a nie podział według zasady ja robię zadanie 1, ty 2 i idziemy oddać je nauczycielowi.

Im częściej pracujemy w grupach, tym łatwiejsza staje się dla dzieci praca tą metodą. Wykonują ją z dużym zaangażowaniem, będąc dla siebie wzajemnym wsparciem. Elementy uczenia rówieśniczego, tak silnie obecne w pracy tą metodą, zaczynają być obecne podczas codziennych lekcji prowadzonych z elementami wykładu i ćwiczeń. Uczniowie przestają również zgłaszać zastrzeżenia dotyczące przydziału do grup.

Aby uczynić tę metodę pracy jeszcze bardziej atrakcyjną, staram się wplatać w nią elementy zabawy i ruchu, tak ważne dla uczniów szkoły podstawowej klas IV–VI. Oto kilka przykładów:

Łapki

Do rozegrania tej zabawy potrzebne są packi na muchy oraz specjalna plansza, która po rozłożeniu ma powierzchnię równą dwóm ławkom szkolnym. Klasę dzielimy na tyle grup, ile pacek posiadamy. Poszczególne grupy, ustawione w rzędach (jedno dziecko za drugim), stoją wokół planszy. Packę na muchy trzyma pierwsze dziecko z każdej grupy. Nauczyciel zadaje pytanie, na które odpowiedź znajduje się na planszy. Osoba, która zna prawidłową odpowiedź na pytanie, za pomocą packi wskazuje je na planszy. Obowiązuje zasada kto pierwszy, ten lepszy. Po rozegraniu rundy i przyznaniu zwycięskiej drużynie punktów packa przekazywana jest kolejnej osobie w każdej z drużyn. Oto przykład planszy, która ćwiczy następujące umiejętności z podstawy programowej: rozpoznaje wielokrotności danej liczby, kwadraty, sześciany, liczby pierwsze i liczby złożone.
 

Przykładowe pytania dla planszy mogłyby mieć następującą formę:

1. Liczba pierwsza parzysta.
2. Kwadrat liczby 4.
3. Trzecia potęga liczby 3.
4. Liczba złożona dwucyfrowa.
5. Najmniejsza liczba pierwsza dwucyfrowa. 
6. Wielokrotność liczby 5.

Zdmuchnij rybkę

Aby bawić się w tę zabawę na lekcji matematyki, potrzebne jest około 10 zadań, których wykonanie jest bardzo szybkie do wykonania przez uczniów i równie błyskawiczne do sprawdzenia. Bardzo dobrze ćwiczy się z wykorzystaniem tej metody np. opanowanie działań pisemnych na liczbach 
naturalnych.

Niezbędne są również ryby, wykonane przez pary uczniów dowolną techniką z kartki formatu A4. Następnie nauczyciel pokazuje dystans, który ryby powinny przepłynąć (pływają albo po złączonych ławkach, albo po podłodze w klasie lub na korytarzu szkolnym). Ryba płynie poruszana dmuchnięciem poszczególnych członków grupy. W kolejnych rundach dmuchają tylko te drużyny, które prawidłowo rozwiązały kolejne zadania przygotowane przez nauczyciela1. W tabeli 1 pokazano przykładowe zadania.
 

Matematyczne podchody

Czym są podchody? Osoby dorastające w czasach bez smartfonów bez problemu odpowiedzą na to pytanie. Dla przypomnienia – podchody to rodzaj prostej gry terenowej dla dzieci i młodzieży, kojarzonej z harcerstwem. W najprostszej formie jedna z grup ucieka, zostawiając po drodze strzałki, ślady i zadania do rozwiązania, a druga grupa musi ją złapać. Stosując tę metodę w klasie, to nauczyciel zostawia dla grup uczniów zadania, których poprawne rozwiązanie w odpowiedniej kolejności prowadzi do końca zabawy. Zaproponowane w tab. 2 podchody ćwiczą umiejętność rozwiązywania zadań z treścią.
Prowadzący rozwiesza w klasie i/lub na korytarzu kartki z poszczególnymi zadaniami. Każda z kart ma taką samą budowę. U góry znajduje się odpowiedź do zadania, a na dole treść zadania. Każdy z grup powinna odnaleźć kartę ze słowem START. Następnie uczniowie powinni rozwiązać zadanie, którego treść odnajdą pod słowem START. 
Odpowiedzią jest liczba 410 i kartę z taką wartością powinni odnaleźć. Kolejne etapy przebiegają według schematu: rozwiązywanie zadania – poszukiwania odpowiedzi znajdującej się na innej karcie – rozwiązywanie zadania. Rozwiązania poszczególnych zadań wraz z odpowiedziami powinny być zapisywane przez grupy na karcie odpowiedzi, którą otrzymali od nauczyciela na początku zabawy. Po zakończeniu zabawy powinni ją oddać nauczycielowi do sprawdzenia. Jest to również dobry sposób na wychwycenie wspólnie z nauczycielem ewentualnej pomyłki. Nauczyciel powinien podkreślić, że nie liczy się czas wykonania zadania, a jedynie poprawność otrzymanych wyników i dojście do samego końca.
Jeżeli mamy do dyspozycji smartfony, wówczas treść zadania może być zakodowana i znajdować się na poszczególnych kartach w postaci kodów QR. Wówczas karta/stacja podchodów wygląda następująco: 
 

Aby odczytać kod, potrzebna jest odpowiednia aplikacja. Ja wraz z moimi uczniami korzystamy z aplikacji QR Droid.
Poniżej (na str. 23) zamieszczam karty/stacje do przeprowadzenia podchodów matematycznych.

Zmieniające się pary

Uczniów dzielimy na dwuosobowe zespoły. Aby łatwiej wytłumaczyć, na czym ta metoda polega, przyjmę założenie, że w skład każdej pary wchodzi chłopak i dziewczynka. Przez połowę lekcji dziewczyny siedzą, a chłopcy poruszają się po klasie, w każdej rundzie pracując z inną koleżanką. Potem następuje zmiana, chłopcy siedzą, a dziewczynki chodzą po klasie i w każdej rundzie pracują z innym kolegą. Pokazany przykład sprawdza nabycie następujących umiejętności z podstawy programowej:
 

• rozpoznanie graniastosłupów prostych i ostrosłupów w sytuacjach praktycznych i wskazywanie tych brył wśród innych modeli brył,
• rozpoznanie siatek graniastosłupów prostych i ostrosłupów.

Każda z dziewczynek otrzymuje od nauczyciela kartę odpowiedzi – tabela 3. 
Na jednym ze stolików leżą pocięte zadania, które będą wybierać chłopcy i zanosić swoim poszczególnym koleżankom. Kartę zadań pokazuje tab. 4. Należy ją skserować tyle razy, ile mamy grup, pociąć i rozłożyć w wyznaczonym miejscu.
Zadaniem chłopców jest podejście do wybranej koleżanki, zapytanie jej, które zadanie jest jeszcze nierozwiązane, poszukanie go, zaniesienie koleżance oraz wspólne jego wykonanie.
Gotowość do zmiany pary chłopcy sygnalizują, stojąc obok ławki. Zadaniem uczniów w poszczególnych zadaniach jest nazwanie bryły i policzenie liczby jej ścian, krawędzi i wierzchołków. 
Uważam, że warto podjąć ryzyko i pracować w grupach na lekcjach matematyki. Moje doświadczenie pokazuje jednak, że grupy te nie mogą być liczne – najlepiej żeby były to dwu- lub trzyosobowe zespoły. Można również rozważyć pracę w zmieniających się przez całą lekcję zespołach. Ponieważ pracuję w szkole podstawowej, staram się również włączać w pracę w grupach elementy ruchu, który na pewno pomaga w nabywaniu i przyswajaniu wiedzy. 
 

Tab. 4. Karta zadań

Bibliografia:

1. Matma inaczej, czyli pomysły na przełamanie lekcyjnej rutyny, wyd. Nowik.
2. Świat w liczbach. Ponad 2000 niezwykłych postaci i faktów, wyd. JEDNOŚĆ.