Uczyć się – jak to łatwo powiedzieć!

Po jednych z moich pierwszych zajęć dotyczących uczenia się podszedł do mnie uczeń i powiedział: „Nigdy nie sądziłem, że na uczenie się ma wpływ tak wiele czynników”. Są to stan psychofizyczny, zdrowie, tryb życia, umiejętność odpoczywania i radzenia sobie ze stresem. To preferencje, przekonania, doświadczenia, nawyki, poczucie własnej wartości, posiadane cele, motywacja, wiara we własne możliwości i jeszcze czynniki zewnętrzne – otoczenie, pora dnia, świadomość rozpraszaczy. Co ja, jako nauczyciel matematyki, mogę zrobić? To, że uczymy matematyki, może się stać naszym atutem. Uczenie się matematyki wielu osobom sprawia trudności – wymusza na nich zaangażowanie, wysiłek i poszukiwanie strategii. I właśnie w tym poszukiwaniu możemy pomóc. Jak to zrobić?

Po pierwsze – poznać uczniów, a właściwie ich doświadczenia i poglądy związane z uczeniem się. Jakie stosują strategie? Co im pomaga w uczeniu się, a co przeszkadza? Wypytywać przy każdej nadarzającej się okazji – nowy temat, powtórka, omówienie kartkówki, oddanie sprawdzianu, badanie ankietowe – jedno z takich badań przedstawiamy w dalszej części artykułu.

Po drugie – dzielić się z uczniami swoją wiedzą i doświadczeniami. Rozmawiać na temat samego procesu uczenia się i tego, co ma wpływ na jego efektywność. Prezentować efektywne strategie i potwierdzające je wyniki badań. Pokazywać, że sami się uczymy, weryfikując i pogłębiając swoją wiedzę. 

Po trzecie wreszcie – tak organizować lekcje, by pojawiały się w nich te najbardziej efektywne strategie. Wiele z nich na co dzień stosujemy na naszych lekcjach: powtórki rozłożone w czasie, kartkówka jako metoda testu zderzeniowego (inspiracją książka Radka Kotarskiego Włam się do mózgu), uczenie się wzajemne, wyznaczanie celu, planowanie, mapy myśli, notowanie wizualne, uczenie się przez rozwiązywanie problemów. Wystarczy tylko zwrócić uwagę uczniów w ich kierunku.

A teraz garść inspiracji.

Przykazania skutecznego uczenia się

Doktor Anna Ziółkowska (Uniwersytet SWPS) zachęca do przestrzegania dziesięciu przykazań skutecznego uczenia się. Jej znakomitego wykładu można wysłuchać na kanale YouTube. Omawiane przez autorkę przykazania można streścić w formie krótkich zachęt dla chcących wejść na ścieżkę uczenia się.

Oto one:

1. Skup swoją uwagę na tym, czego się uczysz.
2. Porcjuj zapamiętywane informacje.
3. Powtarzaj, powtarzaj, powtarzaj…! (ale mądrze).
4. Przejdź na semantyczny poziom przetwarzania zapamiętywanych informacji. Twórz skojarzenia, organizuj informacje.
5. Uwzględniaj kolejność informacji.
6. Wykorzystuj wyobraźnię.
7. Nadaj zapamiętywanym informacjom osobiste znaczenie.
8. Pobudź emocje.
9. Rób przerwy w nauce, które sprzyjają przede wszystkim konsolidacji, reminiscencji i interferencji pozyskanych informacji.
10. Wykorzystuj wskazówki.

Propozycja dr Anny Ziółkowskiej jest bardzo praktyczna i warto ją zaprezentować uczniom.

Zasady skutecznego uczenia się

Równie interesującym materiałem dla uczniów jest zestaw szesnastu zasad Marty’ego Lobdella, który proponuje wcielenie ich w życie w celu wspomagania skutecznego uczenia się.

• Zasada 1. Kiedy czujesz, że nie uczysz się efektywnie, zrób sobie krótką przerwę. I zrób coś miłego dla siebie.
• Zasada 2. Zadbaj o warunki do uczenia się. Wyłącz telefon i inne „rozpraszacze”. Jeśli masz możliwość, idź do biblioteki.
• Zasada 3. Podejmij zamiar nauczenia się. Ostatecznie o to właśnie chodzi. Nastaw się odpowiednio. 
• Zasada 4. Spróbuj nadać znaczenie temu, czego się uczysz. Niech to nie będą puste informacje.
• Zasada 5. Skup się. Zadbaj o koncentrację.
• Zasada 6. Zaangażuj się w głębsze przetwarzanie. Poszukaj powiązań i zależności między pojęciami. Odnieś je do siebie.
• Zasada 7. Spróbuj zastosować różne mnemotechniki, np. akronimy, akrostychy, rytm, melodię.
• Zasada 8. Pamiętaj, że uczenie się to PROCES. Zatem badaj, pytaj, czytaj, zapamiętuj, odtwarzaj, powtarzaj, oceniaj, porządkuj, dziel na mniejsze porcje.
• Zasada 9. Rób notatki. Linearne, nielinearne. Najlepiej „autorskie”, własnymi słowami i własnym stylem. Używaj kolorów, rób infografiki. Nie zwlekaj z robieniem notatek. Powalcz z szybkim zapominaniem. 
• Zasada 10. Jak nie musisz, to nie podkreślaj w książce. To jest mało użyteczne. Lepiej jest zrobić dopisek na marginesie niż zamazywać istotne części tekstu.
• Zasada 11. Jeśli zamazywanie i podkreślanie pomaga ci w uczeniu się, to zignoruj zasadę numer 10.
• Zasada 12. Regularnie uczęszczaj na lekcje. Wykorzystaj ten czas.
• Zasada 13. Pracuj w grupie. Tłumacz innym, staraj się innych zrozumieć, dyskutuj, dziel się pomysłami i poproś o wyjaśnienie trudniejszych dla ciebie kwestii.
• Zasada 14. Dobrze się wysypiaj. Zadbaj o ten aspekt swojego życia. To, czego nauczysz się w ciągu dnia, musi utrwalić się podczas snu.
• Zasada 15. Ruch i właściwe odżywianie mają znaczenie dla twojego uczenia się.
• Zasada 16. Zadbaj o dobre relacje z nauczycielem, rówieśnikami. To bardzo ważne w uczeniu się. 

Wskaźniki zaangażowania poznawczego uczniów w uczenie się matematyki

Po czym poznać, że uczniowie zajmują się matematyką i, co jest bardzo istotne, uczą się jej?

O aktywności i zaangażowaniu poznawczym uczniów mogą świadczyć następujące wskaźniki. Uczniowie zadają pytania. Zwracają się o pomoc do nauczyciela, kolegów. Poszukują wzorców i prawidłowości. Tworzą plan rozwiązania zadania, problemu. Wykonują rysunki, tabele, schematy, wykresy. Sprawdzają poprawność swojego rozumowania, czyli weryfikują swoje wyniki. Wyjaśniają swoją pracę i swoje odkrycia matematyczne. Używają słownictwa matematycznego. Stosują matematykę w życiu codziennym. Wspierają się technologią informatyczną (GeoGebra, Wolfram Alpha, tablice interaktywne). Zastanawiają się nad swoim uczeniem się, są refleksyjni. Pomagają lepiej zrozumieć matematykę innym. Zwyczajnie się starają!

Z badań własnych, kwiecień 2018 r.

Z badań ankietowych przeprowadzonych na próbie 181 uczniów liceów i techników wynika, że istnieje kilkanaście metod uczenia się matematyki. Metody wskazane przez uczniów są wymienione według popularności ich wyboru:

• Samodzielne rozwiązywanie zadań.
• Uważne słuchanie nauczyciela podczas lekcji.
• Angażowanie się podczas lekcji i staranie się jak najwięcej zrozumieć.
• Praca z podręcznikiem lub zbiorem zadań.
• Korzystanie z zasobów w internecie, takich jak kursy czy instrukcje.
• Wykorzystanie aplikacji wspomagających uczenie się.
• Systematyczne odrabianie zadania domowego.
• Dyskutowanie ze znajomymi na temat sposobów rozwiązywania zadań.
• Korzystanie z zajęć dodatkowych organizowanych w szkole.
• Uczęszczanie na korepetycje.
• Analizowanie i wyciąganie wniosków z zadań już rozwiązanych.

Badani uczniowie wskazali też czynniki, które pomagają im w uczeniu się. Oto one: samodzielne i zakończone sukcesem rozwiązywanie zadań, nauczyciel i jego pasja w nauczaniu, życzliwe podejście nauczyciela, sposób, w jaki nauczyciel tłumaczy ważne zagadnienia, wspólna praca w grupie z innymi uczniami, cisza i spokój, wizja celu – matura, studia wyższe, zachęta ze strony rodziców, opiekunów, uczenie innych, pozytywne nastawienie, poważne traktowanie ucznia przez nauczyciela.

A co przeszkadza uczniom w uczeniu się matematyki? Okazuje się, że są to nadmiar innych zajęć szkolnych, życie towarzyskie, imprezy rówieśnicze, rozproszenie wynikające z korzystania z telefonu komórkowego, aktywność na portalach społecznościowych, obowiązki domowe, zmęczenie, wyczerpanie, stres, strach przed porażką na maturze, lenistwo, zniechęcenie i frustracja, zła atmosfera w klasie, brak dyscypliny podczas lekcji, głód, niewyspanie, brak zaangażowania ze strony nauczyciela oraz presja ze strony rodziców.

Zachęcamy nauczycieli do zastanowienia się i refleksji nad wymienionymi metodami uczenia się oraz nad czynnikami pomagającymi i przeszkadzającymi w tak ważnym procesie uczenia się. Stanowią one kontekst sensowności i efektywności naszej pracy z uczniami. Warto też pamiętać, że uczniowie początku lat dwudziestych XXI wieku to już zupełnie inna generacja młodych ludzi. Różnią się oni zdecydowanie od tych, których uczyliśmy jeszcze niedawno, a już na pewno różnią się od nas.

Na podstawie:

1. Lobdell M., Study less, study smart, 2015.
2. Ziółkowska A., 10 przykazań skutecznego uczenia się, Wykład na YouTube.
3. Badanie własne przeprowadzone w Raciborzu w kwietniu 2018 roku.