Narzędzia online do map myśli

Za każdym razem, gdy do naszego mózgu dociera jakaś informacja (wrażenie, wspomnienie czy myśl), buduje się w nim promienista sieć skojarzeń. W nawiązaniu do struktury tej sieci powstała koncepcja myślenia wielokierunkowego. Zakłada ona, że nasze myśli nie są liniowe, lecz w sposób naturalny rozchodzą się w różnych kierunkach. Wyrazem takiego sposobu myślenia są mapy myśli. Gdy je tworzymy, graficznie odzwierciedlamy nasz system skojarzeń. Mapy myśli wykorzystujemy w wielu dziedzinach życia: podczas robienia notatek z czytanych przez nas książek, notowania w trakcie lekcji lub spotkania, podsumowywania działu, przy planowaniu lekcji i przygotowywaniu programu nauczania – ogólnie wszędzie tam, gdzie odtwarzamy proces myślowy. Technika tworzenia map myśli, powstała w wyniku badań nad zapamiętywaniem i odtwarzaniem informacji (od 1970 roku), została opracowana przez dwóch brytyjskich naukowców: Tony’ego Buzana i Barry’ego Buzana. Pierwszy z nich jest powszechnie znanym popularyzatorem map myśl. Technikę tworzenia map myśli nazywamy inaczej mindmappingiem lub kartografią umysłu. 

Podstawowe zasady tworzenia map myśli
 

W książce Mapy Twoich myśli Tony Buzan podaje cztery podstawowe zasady tworzenia map myśli: Temat mapy symbolizuje centralny rysunek. Główne zagadnienia w postaci gałęzi wybiegają promieniście z centralnego rysunku. Gałęzie zawierają kluczowy rysunek lub słowo (wypisane dużymi literami nad odpowiednią linią). Zagadnienia poboczne lub mniej ważne reprezentowane są jako gałęzie podporządkowywane gałęziom wyższego rzędu. Gałęzie tworzą sieć węzłów.

Tony Buzan, oprócz podstawowych czterech zasad, proponuje jeszcze dodatkowe, których powinniśmy przestrzegać:

• rysunki stosuj na przestrzeni całej mapy,
• używaj kolorów,
• wykorzystuj efekt przestrzenności wokół rysunków i słów,
• stosuj litery, linie i obrazki różnej wielkości,
• uporządkuj odstępy między elementami mapy,
• pisz czytelnie,
• wpisuj słowa wzdłuż linii,
• staraj się pisać litery pionowo,
• łącz strzałkami elementy mapy, które chcesz powiązać,
• centralne ramiona narysuj grubszą kreską,
• połóż kartkę poziomo,
• wypracuj własny styl. 

Od czego zacząć tworzenie map myśli? 

Tworzenie mapy myśli rozpoczynamy od poziomego położenia kartki i zapisania tytułu na samym środku. Następnie dodajemy do niego rysunek. Po wykonaniu tych czynności rozpoczynamy tworzenie sieci skojarzeń – główne zagadnienia zapisujemy wzdłuż najgrubszych linii. Im bardziej oddalamy się od środka kartki, tym tworzone przez nas linie będą cieńsze. Wzdłuż linii piszemy czytelnie słowa klucze. Możemy stosować duże i małe litery. Dobrze sprawdza się pisanie wzdłuż głównych gałęzi dużymi literami, a wzdłuż cieńszych – małymi. Możemy również na całej mapie pisać drukowanymi literami. Podczas wykonywania mapy pamiętamy o stosowaniu koloru, jednak to my musimy ustalić, jaki kod kolorystyczny przyjmiemy. Często można spotkać mapy, które każdej głównej gałęzi przyporządkowują konkretny kolor, tak jak na mapie na ryc. 1.
 

Budowana przez nas struktura rozgałęzia się bardzo szybko, dlatego potrzebujemy dużo miejsca na kartce. Z tego powodu do tworzenia map myśli wybierz co najmniej format A4. Jeżeli brakuje Ci miejsca, możesz stworzyć mapę z kilku kartek A4 lub wykorzystać większy format, taki jak A3 lub kartki do flipcharta.
Pamiętajmy, że mapa myśli jest systemem skojarzeń, a nie notatką zawierającą treści, co bezpośrednio odróżnia je od notatek wizualnych. Umieszczamy na niej hasła i słowa kluczowe. Mimo tego w mapach myśli wykorzystujemy myślenie wizualne.
Każda mapa myśli jest unikalna, dlatego mapy tworzone przez inne osoby mogą być podobne, ale też się różnić. Każdy z nas może mieć inne skojarzenia z tematem i inne poczucie estetyki. Wobec tego nasze rysunki, stosowane kroje pisma, hasła, słowa kluczowe mogą być inne. 

Jak wykorzystać mapy myśli na lekcjach podsumowujących?

Kartografia umysłu sprawdzi się podczas lekcji podsumowujących. Dzięki mapie myśli ustrukturyzujemy wiedzę naszych uczniów. Możemy zrobić to na różne sposoby – tworząc wspólną mapę grupową lub postawić na samodzielne tworzenie map. Nie zapomnijmy jednak, aby wyjaśnić uczniom, na czym polegają mapy myśli, jak je się tworzy i dlaczego warto z nich korzystać. Dzięki temu uczniowie będą wiedzieli, dlaczego poświęcamy czas na to narzędzie. Zadbajmy również o to, aby nasi uczniowie mieli dostęp do mapy po zakończeniu zajęć.
Pamiętając o tym, że podczas tworzenia mapy posługujemy się hasłami, oznacza to, że opracowując mapę, na przykład na temat twierdzenia Pitagorasa, nie przepiszemy całego twierdzenia, tylko dodamy rozgałęzienia z połączonymi z tym twierdzeniem pojęciami, takimi jak:

• trójkąt prostokątny,
• przeciwprostokątna,
• przyprostokątna,
• kwadraty liczb,
• Pitagoras,
• pierwiastek,
• długość.

Możemy również dodać rysunki przedstawiające konkretne pojęcia oraz wzory. Podczas tworzenia komputerowej mapy myśli potrzebne wzory wygenerujemy za pomocą edytora codecogs.org, natomiast rysunki wykonamy w GeoGebrze.

Grupowa mapa myśli

Na lekcji powtórzeniowej przeprowadzamy pogadankę i zapisujemy na tablicy skojarzenia uczniów. Możemy również wyznaczyć moderatora – ucznia, który będzie pisał za nas. Warto, aby w tym momencie uczniowie przejrzeli swoje zeszyty i podręczniki – tematy, które były omawiane, oraz zagadnienia pojawiające się przy konkretnych tematach. W ten sposób zbudujemy mapę z całą klasą. Alternatywą dla pracy z całą klasą będzie praca w grupach. O późniejszy dostęp do mapy możemy zadbać, na przykład umożliwiając uczniom zrobienie zdjęcia tablicy. Na tej samej zasadzie możemy zlecić uczniom pracę w grupach i pozwolić na przygotowanie map myśli na dużych kartkach brystolu lub kartkach od flipcharta, które potem powiesimy w sali lekcyjnej. 

Każdy uczeń samodzielnie

Jeżeli nasi uczniowie wiedzą już, jak tworzyć mapy myśli, możemy zadać je jako pracę domową do wykonania lub zadać pracę własną uczniowi.
Nieważne, po który sposób sięgniemy – na tworzenie mapy myśli potrzeba czasu, który zwróci się w postaci dobrze ustrukturyzowanej wiedzy. Stworzenie mapy może zająć uczniom nawet całą lekcję. Dodatkowo pamiętajmy o tym, aby zasady tworzenia map myśli były stale w zasięgu wzroku tworzących ją osób.

Programy do tworzenia map myśli

W obecnych czasach znajdziemy wiele interaktywnych odpowiedników pomocy dydaktycznych, z których korzystamy na co dzień. Przy pomocy tabletu graficznego tworzymy notatki wizualne, korzystamy z aplikacji Openboard, aby pokazać uczniom za pomocą komputera, jak mierzyć kąty, czy z GeoGebry, jak rysować wykresy. Podobnie stało się z mapami myśli. Istnieje wiele aplikacji, które ułatwiają ich tworzenie. Mają one swoje wady i zalety.
 

Zalety komputerowych map myśli ochrona środowiska (ograniczamy ilość zużywanego papieru), możliwość modyfikacji bez konieczności rysowania mapy od nowa, nieograniczona przestrzeń do zagospodarowania (kartka nigdy nam się nie skończy), większa przejrzystość, oszczędność czasu, możliwość dodawania załączników i obrazów (tworząc interaktywną mapę myśli, możemy dodać na przykład linki do filmów objaśniających konkretne pojęcia), możliwość pracy grupowej na odległość, możliwość wydruku gotowej mapy, jeżeli potrzebujemy wersję papierową.

 

Wady komputerowych map myśli: trudność w nadaniu mapie indywidualnego charakteru, trudność w zastosowaniu wszystkich zaleceń dotyczących map myśli, proponowanych przez popularyzatora map myśli, Tony’ego Buzana, cena (większość z nich jest płatna albo ograniczona w pewnym zakresie).

Z komputerowej mapy myśli można skorzystać podczas zarówno lekcji online, jak i zwykłej lekcji. Zamiast tworzyć mapę jako rysunek na tablicy, możemy skorzystać z tablicy interaktywnej i projektora.
Ponieważ narzędzie to staje się coraz popularniejsze, powstaje wiele aplikacji do tworzenia komputerowych map myśli. Wśród nich znajdziemy bezpłatne i płatne aplikacje.
 

Do bezpłatnych należą między innymi: MindMapMaker, Simplemind (bezpłatny w ograniczonym zakresie – mniejsza liczba funkcji do wykorzystania),  Gitmind, Mind42.

 

Płatne narzędzia do tworzenia map myśli to:  Mindmeister, Xmind, Miro (bezpłatny do użytku osobistego, płatny do pracy zespołowej), Coggle.it (bezpłatny do okazjonalnego używania), Bubbl.us (bezpłatnie można utworzyć tylko 3 mapy), Mindomo (bezpłatnie trzy mapy), Ayoa.

MindMapmaker

Pierwszą aplikacją, którą omówimy, będzie MindMapMaker. Głównym plusem tego narzędzia jest możliwość dodania go do aplikacji na naszym koncie Google. Dzięki temu mapę możemy przechowywać bezpośrednio na dysku. Mapę zapiszesz też jako plik. Inne plusy: dodawanie obrazów i hiperłączy do odpowiednich węzłów, automatyczne kolorowanie i pogrubianie gałęzi (ale też możliwość zmiany koloru, jeżeli nie odpowiadają nam te automatyczne), możliwość wyeksportowania mapy jako obrazu, możliwość zmiany kroju i rozmiaru pisma. Mapy tworzone za pomocą tego narzędzia najbardziej ze wszystkich pozostałych umożliwiają tworzenie map według zaleceń podanych przez Tony’ego Buzana (ryc. 2). Główną wadą tego narzędzia są wyświetlane w dolnym pasku reklamy.

Gitmind

Drugą aplikacją, którą chciałabym omówić, jest Gitmind. Pierwszą zaletą jest możliwość wyboru szablonu, który wykorzystamy. Dodatkowo aplikacja ma przyjazny interfejs, możliwość wyboru ciekawego tła (poza zmianą koloru) oraz możliwość wyboru kształtów węzłów. Do naszej mapy dodamy gotowe ikony i załącznik w postaci zewnętrznego linku, obrazka czy notatki. Podobnie jak w aplikacji MindMapMaker, możemy zmienić rozmiar i kolor czcionki. Skorzystamy również z gotowych układów węzłów. Aplikację możemy dodać jako rozszerzenie do przeglądarki Chrome. W aplikacji tej możemy również katalogować nasze mapy. 
 

 

Gotową mapę wyeksportujemy jako obraz, plik .PDF, a nawet plik .DOCX. Możemy udostępnić naszą mapę za pomocą linku, co jest ogromnym plusem dla tej aplikacji. Główną wadą Gitmind jest ograniczona możliwość zmiany grubości gałęzi.

Wisemapping

Jak możemy przeczytać na głównej stronie aplikacji, dzięki niej możemy współpracować z innymi, linkować nasze mapy, osadzać na stronach internetowych, a także eksportować jako pliki .SVG, .PNG i .JPG. Po założeniu konta otrzymujemy panel przypominający folder. Nasze mapy będą tam przechowywane. Dodawane przez nas kolejne gałęzie automatycznie umiejscawiają się na mapie. Aby dodać kolejną gałąź, wystarczy dwukrotnie nacisnąć prawy klawisz myszy i przeciągnąć węzeł. Tworzenie kolejnych gałęzi nie jest do końca intuicyjne. Zamiast dodawać napisy w węzłach o różnych kształtach możemy pisać wzdłuż gałęzi. Wybory kolorów, rozmiarów i rodzajów czcionek (zaledwie 4) są bardzo ograniczone. Nie możemy dodać grafiki ani zmienić kolorów węzłów. W aplikacji możemy powiązać gałęzie ze sobą za pomocą strzałek (ryc. 3).

Mind42

Narzędzie cechujące się minimalizmem, dzięki któremu tworzone przez nas mapy będą czytelne. Ma bardzo ograniczone funkcjonalności. Niemożliwa jest zmiana tła. Nie zmienimy również kroju pisma, grubości i koloru gałęzi. Aplikacja umożliwia nam dodawanie linków i obrazków, jednak obrazki mogą być dodane wyłącznie za pomocą zewnętrznego linka. Podobnie jak w przypadku MindMapMaker, wyświetlają się reklamy, tylko tym razem z prawej strony.

Ayoa

Ayoa jest wielofunkcyjnym narzędziem online. Możemy wykorzystać je jako białą tablicę do pisania podczas lekcji online lub tworzyć mapy myśli. W wersji bezpłatnej możemy utworzyć maksymalnie 5 tablic, a każda z nich może zawierać maksymalnie 50 elementów. W wersji bezpłatnej możemy również współpracować z innymi. Interfejs jest bardzo przyjazny użytkownikowi. Dodając główne słowo, możemy wybrać różne kształty, takie jak chmurki i dymki. Po dodaniu hasła obok kształtu pojawiają się plusy, dzięki którym dodamy kolejne gałęzie. Wzdłuż gałęzi możemy dodać tekst. Dodatkowo możemy go umieścić w bardzo różnych kształtach. Możemy też dodać obraz z pliku lub narysować od razu w aplikacji, jeżeli mamy do dyspozycji tablet graficzny. Podobnie jak w innych aplikacjach możemy dodać link. Możemy zmienić wygląd i kolor gałęzi – są dostępne nawet gradienty. Gotową notatkę możemy udostępnić za pomocą linku i na Facebooku. Niestety, eksport do pliku .JPG jest możliwy tylko w wersji płatnej. 
 

Coggle.it

Za pomocą tego narzędzia utworzymy trzy prywatne mapy myśli i nieskończenie wiele map publicznych. W wersji płatnej otrzymujemy możliwość tworzenia nielimitowanej liczby prywatnych map myśli. Po uruchomieniu aplikacji widzimy prostokąt z wystającymi trójkątami. Po wybraniu prostokąta pojawiają się różne opcje – możemy dodać obraz i hiperłącze. W wersji bezpłatnej właściwie nie możemy dokonywać żadnych zmian na tekście, poza pogrubieniem i rozmiarem. Po kliknięciu w widoczne trójkąty możemy dodawać gałęzie, które automatycznie się kolorują (ryc. 4). Można też zmieniać ich położenie za pomocą punktów kontrolnych, co odróżnia tę aplikację od poprzednich. W wersji płatnej możemy zmienić kolor i wygląd gałęzi. Utworzone w ten sposób mapy wyglądają bardzo estetycznie. Program ma bardzo uproszczony interfejs. Gotową mapę możemy udostępnić za pomocą Facebooka i osadzić na stronie internetowej oraz pobrać jako plik .PDF lub .PNG.

Bubbl.us

Jest to płatne narzędzie. W wersji bezpłatnej możemy utworzyć zaledwie trzy mapy, wyeksportować je jako obrazy i udostępnić. Po przejściu do kreatora map myśli widzimy prostokąt w centralnej części ekranu. Podobnie jak w większości aplikacji możemy tutaj zmieniać wielkości liter i kolory, które w przypadku tej aplikacji są nieograniczone. Po przygotowaniu mapy wyeksportujemy ją jako obraz .JPG lub .PNG, osadzimy na stronie www, udostępnimy na Facebooku i za pomocą linku. 
Przy większym nakładzie pracy komputerowe mapy myśli można też utworzyć za pomocą Canvy, a nawet Worda.

Którą aplikację wybrać?

Podczas lekcji zależy nam na tym, aby efektywnie wykorzystać czas. Dlatego powinniśmy sięgnąć po możliwie najbardziej intuicyjne w obsłudze narzędzia. Wybierzmy taką aplikację, która automatycznie tworzy gałęzie i pozwala na tworzenie map według czterech podstawowych zasad kartografii umysłu. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie, aby w przyszłości tę mapę rozbudować i dodać potrzebne rysunki i linki (zawierające filmy wyjaśniające jakieś pojęcie lub quiz przygotowany w Wordwall czy Learningapps). Jeżeli chcielibyśmy, aby uczniowie współpracowali online przy tworzeniu mapy, musimy zadbać również o to, aby wykorzystywana aplikacja to umożliwiała.