Ocenianie w szkole zawsze budziło, i nadal budzi, liczne kontrowersje. Bolesław Niemierko w swojej książce Między oceną szkolną a dydaktyką wymienia kilka grup zarzutów wobec oceniania. Przede wszystkim stopnie nie mają głębszego sensu, są pedagogicznie błahe, są niepotrzebne i wręcz szkodliwe. Dorota Trynks, edukatorka ze Szczecina i ambasadorka Budzącej Się Szkoły, upowszechnia w środowiskach edukacyjnych pogląd, że ocenianie umniejsza uczeniu się, odbiera uczniom poczucie bezpieczeństwa emocjonalnego i jest narzędziem władzy nauczyciela. Ocenianie jest formą tresury i selekcji uczniów, jest również źródłem konfliktów w domu i szkole. Według Trynks, ocenianie blokuje twórczość, dotyka tożsamości uczniów, wywołuje w nich lęk przed popełnieniem błędów i podejmowaniem wyzwań. Blokuje rozwój dziecka i szkoły oraz zachęca do poszukiwania rozwiązań „na skróty”. Lista zarzutów jest dość długa i trudno z nimi się nie zgodzić.
POLECAMY
Ocenianie w świetle przepisów prawa oświatowego
Ocenianie, będąc zwieńczeniem procesu nauczania i uczenia się uczniów, nie może go zastąpić. Głównym zadaniem nauczyciela jest przecież wspomaganie procesu uczenia się uczniów. A ocenianie jest tak naprawdę tylko formą monitorowania ich rozwoju poznawczego. Problem jest poważny, ponieważ niewłaściwe podejście do oceniania uczniów jest częstym powodem ograniczenia motywacji do uczenia się, co jest szczególnie niebezpieczne w kontekście edukacji matematycznej.
Co na temat oceniania mówi Prawo oświatowe?
Zgodnie z najnowszą wersją rozporządzenia o ocenianiu (§ 12 rozporządzenia MEN z dnia 19 lutego 2019 r., Dz. U. z 2019 r., poz. 373), „ocenianie bieżące z zajęć edukacyjnych ma na celu monitorowanie pracy ucznia oraz przekazywanie informacji o jego osiągnięciach edukacyjnych pomagających w uczeniu się, poprzez wskazywanie, co uczeń robi dobrze, co i jak wymaga poprawy oraz jak powinien dalej się uczyć”.
Warto zwrócić uwagę na pewien pojawiający się w zapisie prawnym schemat przekazywania informacji:
- co uczeń robi dobrze,
- co wymaga poprawy,
- jak poprawić to, co wymaga poprawy,
- jak uczeń powinien uczyć się dalej.
Uważny Czytelnik zauważy, że zaprezentowany schemat jest schematem pełnej informacji zwrotnej opisanej przez Joannę Kostrzewę we wrześniowym numerze „Matematyki” (4(32)/2019, nr art. 440 832, s. 49). Tak przedstawiana informacja zwrotna od wielu lat jest upowszechniana w Polsce przez Centrum Edukacji Obywatelskiej w ramach idei oceniania kształtującego.
Ocenianie horyzontalne i wertykalne
Profesor Dorota Klus-Stańska wspomina o horyzontalnym (poziomym) i wertykalnym (pionowym) charakterze oceny. Charakter horyzontalny przybiera postać opisu kompetencji oraz specyfiki różnych uczniów, natomiast charakter wertykalny wskazuje uczniowi miejsce w rankingu na skali „niedostatecznie – dopuszczająco – dostatecznie – dobrze – bardzo dobrze – celująco”. Uczniowie, zamiast korzystać z ocen pionowych, mogą korzystać z ocen poziomych, czyli z informacji zwrotnych. Jej źródłem mogą być nauczyciel, inny uczeń, sam uczeń, a także szkice rozwiązań i odpowiedzi do rozwiązywanych zadań.
Konstruktywna informacja zwrotna
Według polskich i międzynarodowych badań informacja zwrotna wpływa bardzo korzystnie na osiągnięcia i przyrost kompetencji uczniów. Musi jednak być konkretna, sprecyzowana oraz oparta na jasnych i zrozumiałych dla ucznia kryteriach oceniania. Pozytywny wpływ prawidłowo udzielanych informacji zwrotnych na wyniki kształcenia jest możliwy, ponieważ odwołują się zarówno do poznawczych, jak i do motywacyjnych aspektów ich szkolnego funkcjonowania. Dzięki informacji zwrotnej uczniowie dowiadują się, jakiej wiedzy brakuje im do zrealizowania zadania i jak ją zdobyć, a po przyswojeniu niezbędnych wiadomości, a tym samym zrozumieniu i wykonaniu zadania, wzmacnia się w uczniach przekonanie o własnej skuteczności oraz poczucie kontroli nad procesem uczenia się. Oczywiste jest, że idealna informacja zwrotna to taka, którą uczeń może wykorzystać w procesie uczenia się. Uczeń przede wszystkim musi ją otrzymać, a następnie zrozumieć. Podstawowym celem informacji zwrotnej jest zredukowanie rozbieżności między aktualną znajomością określonego zagadnienia lub wykonaniem zadania a pożądanym i jasno określonym przez nauczyciela celem. Informacja zwrotna jest efektywna wówczas, gdy przekazuje się ją uczniom bezpośrednio lub bardzo blisko, po wykonaniu zadania.
Nauczyciel chcący pracować z uczniem, korzystając z mechanizmu informacji zwrotnej, powinien dostarczać mu komunikatów zwrotnych związanych z głównymi celami uczenia się oraz równoważyć liczbę komentowanych mocnych i słabych stron wykonania zadania. Wskazane jest nawet, aby w ocenianiu efektów pracy ucznia informacji pozytywnych było więcej niż negatywnych. Informacja zwrotna powinna być dostarczana różnymi sposobami, czyli pisemnie i ustnie. Efektywne komunikaty zwrotne odnoszą się do celu nauczania. Nie powinny służyć porównywaniu uczniów między sobą. Istnieją trzy sytuacje, w których informacja zwrotna może okazać się nieskuteczna. Po pierwsze, gdy uczniowie czują się nieustannie monitorowani, czują się niekomfortowo i w rezultacie przestają się angażować w uczenie. Po drugie, uczniowie traktują informacje zwrotne jako próbę kontrolowania ich i narzucania im wizji tego, co mają robić. Wreszcie po trzecie, uczniowie czują się niekomfortowo z uwagi na rywalizację.
Praca z informacją zwrotną (ang. feedback) jest ważna jeszcze z jednego powodu. Feedback jest nieodłączną częścią naszego życia prywatnego i zawodowego. Nasi uczniowie na pewno spotkają się z takim sposobem oceniania w swojej pracy w przyszłości. Dzięki konstruktywnej informacji zwrotnej będą stale doskonalić swoje zawodowe umiejętności, będą się uczyć, świadomie angażować w wykonywanie pracy i nabywać przez to coraz większej kreatywności. Warto zatem już w szkole przygotowywać uczniów do takiego systemu pracy.
Modele informacji zwrotnej z perspektywy nauczyciela
W rzeczywistości szkolnej możemy mieć do czynienia z trzema modelami informacji zwrotnej: bieżącą, podsumowującą oraz coachingową. Ich dobór zależy od wieku ucznia oraz doświadczenia nauczyciela. Bieżąca informacja zwrotna ma miejsce w każdej sytuacji w szkole, kiedy nauczyciel zauważa konkretne zachowanie ucznia i chce mu przekazać informację na ten temat. Celem takiej informacji zwrotnej jest rozwój ucznia. Podsumowująca informacja zwrotna dotyczy podsumowania pracy nad zadaniem oraz poziomu realizacji celów. Celem coachingowej informacji zwrotnej jest stworzenie warunków, dzięki którym uczeń sam będzie mógł podjąć autorefleksję na temat swojego zaangażowania. Warto dodać, że obszarem udzielania informacji zwrotnej są rezultaty pracy ucznia, jego wysiłek włożony podczas jej wykonywania, a także towarzysząca temu postawa.
Modele informacji zwrotnej z perspektywy ucznia
Uczenie się jest procesem. Wobec tego niezwykle ważne jest, aby nauczyciel wyraził swoją opinię na temat pracy ucznia w dobrym czasie i momencie. Informacje zwrotne są skuteczne, ponieważ pozwalają uczniom wiedzieć, jak sobie radzą, póki jeszcze jest czas na dostosowanie i udoskonalenie ich wysiłków. Oznacza to, że nauczyciel powinien przekazać uczniom informacje zwrotne przed sprawdzianem podsumowującym. Można wobec tego wyróżnić jeszcze inne ujęcie trzech różnych modeli informacji zwrotnych:
- podstawowe,
- instruktażowe,
- coachingowe.
Każdy rodzaj dostarcza uczniom informacji o tym, jak się rozwijają, i daje im wgląd w to, co i jak mogą zrobić lepiej. Wykonują to jednak na bardzo różne sposoby. Podstawowe informacje zwrotne informują uczniów, czy poprawnie rozwiązali zadanie, a także weryfikują udzieloną odpowiedź. Informacje zwrotne instruktażowe pokazują uczniom, jakie konkretne czynności muszą wykonać, aby rozwiązać zadanie dobrze, lub w jaki sposób poprawić swoje wyniki. Informacje zwrotne dotyczące coachingu zachęcają uczniów do zastanowienia się nad sposobami usprawnienia pracy bez informowania ich, co mają robić. Dotyczą raczej umiejętności uczenia się, zarządzania swoją wolą i motywacją.
Zakończenie
Nasi uczniowie potrzebują wsparcia. Świadomość, że ich nauczyciel matematyki w nich wierzy, monitoruje ich pracę oraz jest gotowy im pomóc, sprawia, że wzrastają uczniowska motywacja oraz wola wykonania ciężkiej pracy, nawet w obliczu niepowodzeń i trudności. Aby informacja zwrotna spełniła swoją funkcję, powinna być związana z celem uczenia się. Powinna również być konkretna i przejrzysta, praktyczna, przyjazna dla ucznia (spersonalizowana) oraz mówiona w porę, bieżąca oraz konsekwentna.
Informacja zwrotna pomaga w uczeniu się uczniów, wspiera i motywuje. Jest formą dialogu pomiędzy nauczycielem a uczniem, mającego pomóc uczniowi w uczeniu się. Może warto ją stosować w codziennej pracy nauczyciela matematyki?
Bibliografia:
- Hattie J., Widoczne uczenie się, CIVITAS, Warszawa 2015.
- Klus-Stańska D., Paradygmaty dydaktyki, PWN, Warszawa 2019.
- Niemierko B., Między oceną szkolną a dydaktyką, WSIP, Warszawa 1991.
- Pisarek J., Jarnutowska E., Grygiel P., Jak udzielać informacji zwrotnych uczniom?, [w:] Dolata R., Grygiel P., Jankowska D., Jarnutowska E., Jasińska-Maciążek A., Karwowski M., Modzelewski M., Pisarek J., Szkolne pytania. Wyniki badań nad efektywnością nauczania w klasach IV–VI, Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 2015.
- Sterna D., Ocenianie kształtujące w praktyce, CIVITAS, Warszawa 2006.
- How to give feedback to students: the advanced guide 2 nd edition, www.evidencebasedteaching.org.pl.
- www.edunews.pl/badania-i-debaty/opinie/2066-potrzebuja-wiecej-informacji-zwrotnej#jacommentid:1886.
