Metoda lekcji odwróconej

Dziś wiedza teoretyczna jest na wyciągnięcie ręki; rzec można nawet, że mamy ją w kieszeni. Jeden uczeń na jej opanowanie będzie potrzebował kilku minut, inny natomiast najpierw ją przetworzy na przyjaźniejszy dla siebie format, następnie będzie potrzebował kilku powtórek, by zapamiętać nowy materiał. Biorąc pod uwagę różne preferencje związane ze stylami uczenia się, zdolności przetwarzania i zapamiętywania informacji przez uczniów, tempo tworzenia notatek oraz wiele innych czynników, które czasami trudno przewidzieć, dochodzimy do wniosku, że wprowadzenie nowego tematu podczas lekcji nie jest wcale rzeczą prostą. Pójdźmy dalej. Załóżmy, że uczniowi udało się zapamiętać to, co nauczyciel wyjaśnił podczas lekcji; wraca do domu i staje przed wyzwaniem, jakim jest zastosowanie wiedzy teoretycznej w praktyce, a mówiąc potocznie – musi odrobić zadanie domowe. O ile przyswojenie teorii nie wymaga zbytniego wysiłku intelektualnego, o tyle jej zastosowanie w praktyce bywa dla wielu uczniów wyzwaniem nie do pokonania. Na początku szukają pomocy, angażując rodziców, rodzeństwo lub innych członków rodziny, z czasem jednak się zniechęcają, zaczynają unikać odrabiania prac domowych, a to wiąże się z negatywnymi konsekwencjami w szkole. Szkoła zaczyna jawić się jako zło konieczne, dziecko przestaje ją lubić, zaczyna unikać… Czy w takim razie można inaczej?
Spróbujmy odwrócić sytuację. Nauczyciel opracowuje materiał wprowadzający do lekcji w formie krótkiego filmu lub prezentacji multimedialnej, po czym zadaje uczniom obejrzenie i przyswojenie tych zagadnień w domu. Uczeń w domu ogląda materiał tyle razy, ile potrzebuje, może w trakcie oglądania zatrzymywać film czy prezentację, robić notatki, mapy myśli bądź rysunki tak, aby zapamiętać informacje przekazane przez nauczyciela. Nie musi do tego angażować rodziny. Może notować pytania i wątpliwości, a następnie przesłać je drogą elektroniczną do nauczyciela lub zadać na lekcji. Zadany materiał można obejrzeć, używając smartfona, w dowolnym miejscu i czasie.
 Uczeń, wyposażony w wiedzę dotyczącą podstawowych zagadnień, pewniej czuje się w szkole. Wie, czego będzie się uczył w danym dniu na lekcjach. Zaczyna lekcje z podstawowym zasobem wiadomości, następnie już pod okiem nauczyciela rozszerza wiedzę, systematyzuje ją i przetwarza poprzez stosowanie w sytuacjach praktycznych. Podczas lekcji uczeń ma możliwość zadawania pytań, poszukiwania różnych dróg dochodzenia do rozwiązania, konsultowania pomysłów z innymi uczniami 
i, co ważne, może uczyć się na błędach swoich i innych, bo są one na bieżąco omawiane i korygowane. Często zdarza się, że odrabiając zadanie domowe w modelu tradycyjnym, uczniowie nieświadomie utrwalają różne błędy, które później bardzo trudno skorygować. W modelu lekcji odwróconej taki problem nie wystąpi (tab. 1). 

Tab. 1. Porównanie modelu lekcji tradycyjnej z modelem lekcji odwróconej

Tradycyjna lekcja	Lekcja odwrócona
Nauczyciel w szkole
sprawdza zadanie domowe odpytuje uczniów wprowadza nowy temat (wykład lub prezentacja, czasami film) zadaje proste ćwiczenia sprawdzające zrozumienie tematu (przeważnie te same dla wszystkich) zadaje do domu zadania utrwalające i rozszerzające zagadnienia poruszane na lekcji (zastosowanie wiedzy w praktyce)	jest organizatorem procesu uczenia się uczniów (stosuje metody aktywizujące) stawia pytania kluczowe wspiera i motywuje uczniów do pogłębiania wiedzy i podejmowania wyzwań na miarę ich możliwości (indywidualizacja, praca w parach, praca zespołowa) moderuje dyskusje uczniów, w razie potrzeby odpowiada na pytania, wyjaśnia wykorzystuje błędy uczniów do tworzenia sytuacji edukacyjnej udziela informacji zwrotnych może poświęcić więcej czasu uczniom, którzy potrzebują indywidualnego wsparcia, w czasie, gdy inni pracują w zespole
Uczeń w domu
sam utrwala materiał z lekcji rozwiązuje zadania trudniejsze niż na lekcji (stosowanie wiedzy w praktyce) jest narażony na utrwalanie błędów nie ma możliwości zadawania pytań nauczycielowi ma utrudnioną możliwość konsultowania swoich pomysłów z innymi uczniami może korzystać z gotowych rozwiązań (ściąga)	przyswaja nowy materiał przygotowany przez nauczyciela, poświęcając na to tyle czasu, ile potrzebuje  sporządza notatkę na podstawie filmu w dogodnej dla siebie formie
Podsumowanie
tempo lekcji dostosowane do przeciętnego ucznia (około  ⅓ klasy jest zainteresowana, pozostali nudzą się albo nie nadążają) ograniczona możliwość indywidualizacji zadań brak czasu na utrwalenie wiedzy brak czasu na przetworzenie informacji i zastosowanie ich w praktyce ograniczone możliwości rozwijania umiejętności kluczowych uczniów dominująca rola nauczyciela zbyt duże obciążenie ucznia w domu  zniechęcenie uczniów do nauki, porażki edukacyjne, brak motywacji, brak zainteresowania przedmiotem brak czasu i przestrzeni na współpracę i budowanie pozytywnych relacji	indywidualizacja – każdy uczeń pracuje w swoim tempie i na miarę swoich możliwości jest czas na zadawanie pytań i rozwiązywanie problemów edukacyjnych nauczyciel ma czas dla uczniów potrzebujących indywidual- nego wsparcia uczniowie biorą odpowiedzialność za proces uczenia się uczniowie mają możliwość korzystania z różnych źródeł  informacji uczniowie współpracują ze sobą trudniejsze i bardziej złożone zadania są rozwiązywane  w szkole pod okiem nauczyciela rozwijane są umiejętności kluczowe uczniów nauczyciel pełni funkcję tutora, dba o pozytywne relacje, właściwą współpracę uczniów i optymalne wykorzystanie czasu pracy

Na kształcenie wyprzedzające składają się cztery etapy, 
z których każdy ma realizować określone cele:

• aktywacja,
• przetrwarzanie,
• systematyzacja,
• ewaluacja i ocena. 

1. Aktywacja
Na tym etapie uczniowie, pod kierunkiem nauczyciela, poznają temat/zagadnienie, nad którym będą pracować, i aktywują swoją dotychczasową wiedzę powiązaną z tematem. Nauczyciel na tym etapie pełni funkcję wspierającą, mobilizuje uczniów do indywidualnych poszukiwań informacji z różnych źródeł: z własnych doświadczeń, z doświadczeń innych, potocznych opinii, źródeł popularnonaukowych i naukowych (tab. 2). 

Tab. 2. Aktywacja

Nauczyciel	Uczeń
przekazuje ogólne informacje o projekcie	podejmuje działania wyjaśniające
omawia sposób realizacji projektu
omawia zadania uczniów	wstępnie planuje swoje działania
przedstawia kryteria oceny pracy uczniów	krytycznie ustosunkowuje się do przedstawionych kryteriów swojej pracy
przedstawia harmonogram pracy	komentuje, koryguje proponowany harmonogram pracy
zapoznaje uczniów z określoną platformą edukacyjną lub innym miejscem z zasobami	podejmuje wstępne działania na platformie edukacyjnej, przegląda zasoby

 

Tab. 3. Systematyzacja

Nauczyciel	Uczeń
omawia wyniki testu wstępnego na wejściu	rozwiązuje test wiedzy na wejściu
proponuje uczniom uzupełnienie informacji i wiadomości oraz zachęca do komentowania bądź czyni to sam	zgłasza pytania lub brak zrozumienia zagadnień
proponuje uczniom wykonanie zadań systematyzujących czy uogólniających zdobyte wiadomości	uczestniczy w dyskusji nad materiałem z platformy edukacyjnej lub innych źródeł wskazanych przez nauczyciela
prowadzi dyskusję, inicjuje doświadczenia i eksperymenty	wykonuje indywidualnie lub zespołowo zadania dodatkowe polecane przez nauczyciela na lekcji

2. Przetwarzanie
Uczniowie wykonują konkretne zadania związane z danym tematem w oparciu o różnorodne materiały dydaktyczne. Pracują samodzielnie, w grupach, w porozumieniu między sobą oraz z nauczycielem. Dążą do porządkowania i filtrowania zebranego materiału, wykorzystując zdobytą wiedzę, rozwiązują praktyczne zadania oraz tworzą własne materiały dydaktyczne, np. prezentacje multimedialne, strony www, e-portfolio, animacje lub filmy.

3. Systematyzacja
Lekcja z nauczycielem, etap sprawdzenia stopnia zrozumienia tematu, wyjaśnienia niezrozumiałych treści, uzupełnienia braków (tab. 3). 

4. Ewaluacja i ocena
Uczniowie stają się recenzentami zdobytej wiedzy. Na tym etapie powinni wykształcić przekonanie, że odpowiedzi na jedne pytania rodzą inne. Jest to czas na refleksję, na zastanowienie się, co mogli wykonać inaczej, być może lepiej. 
Korzyści płynące z odwrócenia edukacji to:

• budowanie autonomii ucznia,
• zaangażowanie i zaktywizowanie ucznia,
• praca z przygotowanym uczniem,
• intensywne ćwiczenie, a więc skuteczne przyswajanie nowych umiejętności.

Popularność metody w dużej mierze wynika z tego, że odwrócona szkoła to szkoła cyfrowa. Współczesne dzieci, otoczone od małego technologicznymi nowościami, tworzą pokolenie tzw. cyfrowych tubylców (ang. Digital Natives). Internet, gry komputerowe i telefony komórkowe to ich środowisko naturalne. Przerzucenie tradycyjnej lekcji na ekran tabletu lub smartfona automatycznie czyni ją atrakcyjną dla dzisiejszej młodzieży. Obecnie istnieje kilka internetowych platform stanowiących cyfrowe środowisko edukacyjne. Najpopularniejsze to Fronter, TED-Ed, Khan Academy czy internetowa Platforma Kształcenia Wyprzedzającego. Internet nie jest już tylko narzędziem rozrywki, staje się miejscem nauki oraz pracy.
Współczesna szkoła, tkwiąc w mechanizmach sprzed kilkudziesięciu lat, nie nadąża za potrzebami młodego pokolenia. Chcąc wyjść naprzeciw oczekiwaniom uczniów i rodziców, powinna na nowo zdefiniować środowisko, w którym będzie kształcić nowe generacje. Metody podawcze i tzw. szkoła transmisyjna już nie zdają egzaminu. Idealnym rozwiązaniem może być zatem model odwróconej edukacji.

Jak przygotować lekcję odwróconą i skąd wziąć do niej materiały?

Etapy lekcji odwróconej:
1. Zaplanowanie lekcji oraz przygotowanie materiałów.
2. Zadanie pracy...