Na rycinie 6.82 przedstawiono widok ambony z Meczetu Umajjadów. Możemy tu zobaczyć cztery wzory. Pierwszy z nich, znajdujący się na samej górze wewnątrz ambony, jest podobny do tego z projektu 6.9. Drugi z nich, znajdujący się na drzwiach, jest ciągle wzorem z lokalną symetrią D12, ale jest warty analizy. Przedstawia on strukturę, która powtarza się również we wzorach z innymi rodzajami symetrii lokalnej. Na tych samych drzwiach mamy małe wzory, dość proste, którymi nie będziemy się zajmować. Wreszcie ostatni wzór to ten na boku ambony. Jest to bardzo elegancki wzór z lokalnymi symetriami D10. Interesujące jest to, że bardzo podobne wzory znajdziemy na drzwiach w wielu zabytkach z okresu otomańskiego. To może oznaczać, że ambona została wykonana przez artystów otomańskich lub jest wręcz prezentem od któregoś z sułtanów Imperium Otomańskiego.
POLECAMY
Projekt 6.11 – wzór z drzwi ambony w meczecie Umajjadów
Na początek zajmiemy się wzorem z drzwi ambony. Już wcześniej wspomnieliśmy, że jest to wzór z lokalnymi symetriami D12. Oto fragment drzwi z tym wzorem.
Teraz, skoro mamy już zdjęcie wzoru i wiemy co nieco o jego zastosowaniach, spróbujmy odtworzyć go krok po kroku. Zaczynamy, oczywiście, od konstrukcji konturu.
Projekt 6.13 – wzór z ambony w Meczecie Umajjadów
Gereh, który omówimy w kolejnym projekcie, jest zbudowany na symetriach dziesięciokąta foremnego. Jest to zdecydowanie najbardziej złożony gereh z Meczetu Umajjadów. Otwiera on nam drogę do kolejnego, ogromnego tematu o wzorach z symetriami lokalnymi D10 i niezwykle bogatą historią. To jednak jest tematyka na wiele spotkań. Wrócimy do niej w odpowiednim momencie. A tymczasem nasz wzór czeka na swoje wielkie wejście. Na początek postarajmy się wyjaśnić, który to wzór i jaka jest jego struktura. Załączona rycina pokazuje ambonę z boku. Zdjęcie pochodzi z kolekcji historycznych zdjęć Biblioteki Kongresu Amerykańskiego.
Przyjrzyjmy się modułom z poprzedniego rysunku. Dwa niebieskie są identyczne, przy czym prawy moduł jest obrócony o 180 stopni w stosunku do lewego. Moduł środkowy, który będziemy określać jako „biały”, jest zdecydowanie inny od pozostałych. Każdy z zaznaczonych modułów ma identyczne rozmiary wyznaczone przez długość podstawy i przekątną nachyloną w stosunku do podstawy o kąt 36 stopni. Stąd mamy prosty wniosek – skonstruowanie każdego z pokazanych tu modułów wystarczy do odtworzenia całego wzoru. Równie ważną rzeczą jest zauważenie, że pewne fragmenty wzoru mogą być pominięte w konstrukcji i uzupełnione później. Na dolnym rysunku są one zaznaczone szarą linią. Rolę tych fragmentów wyjaśnimy za chwilę.
Konstrukcja błękitnego modułu
Po tej prostej konstrukcji równoległoboku możemy przystąpić do wypełnienia go figurami teselacji i dalej odpowiednim wzorem.
Wypełnienie tej teselacji wzorem jest podobne do jednego z przykładów ze szkicu 2.
Teraz możemy poskładać nasze moduły w odpowiedni sposób tak, aby otrzymać szablon naszego wzoru. Oto kolejne kroki niezbędne do tego, aby otrzymać kompletny wzór.
Jak wspomnieliśmy wcześniej, duże romby w teselacji wzorów z lokalnymi symetriami D10 pozostawiają duże puste przestrzenie, wymagające zazwyczaj dodatkowego wypełnienia. Można to zrobić na kilka sposobów. Jeden z nich został pokazany w tym projekcie, inny może polegać na wypełnieniu rombu wzorem przypominającym kokardkę. Na ryc. 6.113 mamy pokazane: z lewej strony sposób, jakiego użyto we wzorze z Meczetu Umajjadów, natomiast z prawej sposób z „kokardką”.
Wzór z Meczetu Umajjadów z wypełnieniem z kokardką może być równie atrakcyjny jak ten oryginalny. Oto jedna z jego możliwych wersji.
Już tylko na tym jednym przykładzie widzimy, jaką różnorodność wzorów możemy otrzymać, eksperymentując z wypełnieniem różnych wielokątów teselacji. Przypominam – zmieniliśmy tylko motyw wewnątrz dużego rombu. Teselacja była dokładnie ta sama. Nie można sobie nawet wyobrazić, ile interesujących wzorów otrzymamy, zmieniając np. kąt, pod jakim pierwsza linia przecina trapez, lub gdy jest ona poprowadzona zupełnie inaczej. Tych możliwości jest wiele. Wprawdzie niektóre z nich nie będą zbyt udane, ale kilka innych może być akceptowalnych.
Częstym elementem sztuki są różnego rodzaju ornamenty z symetrią obrotową. Popatrzmy jeszcze przez chwilę, jak można przekształcić nasz wzór i stworzyć z niego medalion o symetrii obrotowej.
Projekt 6.14 – medalion z podwójnymi gwiazdami
W poprzednim projekcie składnikami ornamentu były rzadko spotykane gwiazdy. W środku takiej gwiazdy była umieszczona mała gwiazdka pięcioramienna. Na zewnątrz jej była większa i obie były połączone odcinkami. Stąd nazwa – podwójna gwiazda. Proponuję, aby czytelnik poszukał ich na rysunku szablonu, są zaznaczone kolorem niebieskim.
Proponuję, aby czytelnik samodzielnie odtworzył pokazany medalion (ryc. 6.118), a następnie, malując go w dowolny sposób, stworzył z niego obraz na ścianę. Obraz mieszczący się na papierze A4 może być trudny do wykonania ze względu na dużą liczbę małych elementów. Dlatego warto rozważyć nieco większe formaty. Powodzenia.
W ostatnich dwóch projektach korzystaliśmy z techniki budowania ornamentu z modułów. Zauważmy przy tym, że moduły to nie to samo co szablon gerehu. Moduły mogą mieć różne kształty, podczas gdy szablon zazwyczaj jest prostokątem lub trójkątem. W bardziej skomplikowanych pracach przy tworzeniu szablonu gerehu często sklejamy go z kilku modułów. W naszych projektach mieliśmy moduły w kształcie równoległoboku oraz trójkąta. We wzorach z lokalnymi symetriami D10 często moduł jest trapezem, trójkątem, rombem lub nawet dziesięciokątem, odpowiednio wypełnionym innymi wielokątami. Technika modułów jest wyjątkowo mocnym narzędziem i należy przypuszczać, że w dawnych czasach artyści przy tworzeniu bardziej złożonych ornamentów korzystali z modułów różnej postaci.
Uwagi końcowe
Zdjęcia użyte w tym tekście zostały wykorzystane za zgodą ich autorów lub prawnych właścicieli i pochodzą z następujących źródeł:
- Ryc. 6.1, 6.82, 6.83 – autor: Bernard Gagnon (Wikipedia)
- Ryc. 6.2, 6.3, 6.4, 6.5, 6.19, 6.77, 6.90 – autor: Daniel Demeter
- Ryc. 6.91 – pochodzi z kolekcji „Matson (G. Eric and Edith) Photograph Collection”, 1941, Library of Congress
- Wszystkie rysunki zostały wykonane przez autora w programie Geometer’s Sketchpad.
Literatura:
- Bourgoin J., Arabic Geometrical Patterns & Design, Dover Publications, Inc., New York 1973.
- Burns R., DAMASCUS, A History, Routledge – Taylor & Francis Group, London and New York 2007.
- Grünbaum B., Shepard G.C. Tilings and Patterns an Introduction, W.H. Freeman and Company, New York 1989.
- Piątak Ł., Architektura Wielkiego Meczetu Umajjadów w Damaszku, Wydział Orientalistyczny Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2014. Dokument PDF pochodzi ze strony: //www.academia.edu/9792406/Architektura_Wielkiego_Meczetu_Umajjadów_w_Damaszku.
- Steirlin H., Islamic Art and Architecture, Thames & Hudson, New York 2009.
