Cel lekcji: przede wszystkim trzeba pamiętać o celach lekcji. Każdy nauczyciel stosujący ocenianie kształtujące powinien zastanowić się przed lekcją:
POLECAMY
- po co będzie uczył danego tematu,
- co uczniowie już na ten temat wiedzą,
- jakie cele stawia sobie nauczyciel i jak je przedstawi uczniom.
Pierwsza wytyczna oceniania kształtującego (OK) mówi o tym, że uczniowie muszą wiedzieć, dlaczego się czegoś uczą. W matematyce może być trudno przełożyć pewne tematy na rzeczywistość znaną uczniom. Najczęstsze pytanie uczniów dotyczy właśnie tego zagadnienia: Po co się tego uczymy? Czy nam to się przyda? Odpowiedź jest często wyzwaniem dla nauczyciela, dlatego warto, aby nauczyciel przygotował odpowiedź na to pytanie jeszcze przed lekcją.
Zapraszamy również do przeczytania innego artykułu: Akcja aktywacja, czyli za pomocą jakich metod aktywizować uczniów na lekcji matematyki?
Uczniowie powinni cel rozumieć. Matematyka ma swój własny język, który bywa niezrozumiały dla uczniów. Z jednej strony nauczyciel powinien używać pojęć matematycznych, a z drugiej musi dbać o to, aby uczniowie je rozumieli. Lepiej podać uczniom cele tak, aby je zrozumieli niż koniecznie trzymać się nowych naukowych terminów, które zostaną wyjaśnione dopiero w toku lekcji. Jeśli uczniowie celu nie rozumieją i nie wiedzą, o czym mówi nauczyciel, mogą szybko zniechęcić się do nauki tego przedmiotu. Wyjaśnię to na konkretnym przykładzie.
- Temat: „Obliczanie liczby, gdy dany jest jej procent”.
- Cel nauczyciela: Uczeń potrafi obliczyć liczbę na podstawie danego jej procentu. Potrafi zapisać treść zadania w postaci równania i rozwiązać je.
- Cel dla ucznia: Oczekuję, że po tej lekcji każdy z Was będzie potrafił znaleźć liczbę, gdy ktoś poda, ile wynosi jej procent. Przyda się to m.in. do obliczenia ceny towaru przed podwyżką o dany procent, do uzupełniania zniszczonej faktury VAT, do obliczenia ilości potrzebnych produktów do właściwego odżywiania się. Chcę, abyście umieli też zapisywać równanie do zadań tekstowych i je rozwiązywać.
Kryteria oceniania: „Nacobezu"
Drugą „tajemnicą”, którą warto podzielić się z uczniami, są kryteria oceniania (tzw. nacobezu – czyli „na co będziemy zwracali uwagę”). Należy precyzyjnie określić, na co będzie zwracało się uwagę na lekcji i przy ocenianiu. Z własnego dzieciństwa szkolnego pamiętam, że na pytanie uczniów: „Co będzie na klasówce?”, nauczyciel odpowiadał najczęściej: „Wszystko, co wiąże się z tym tematem”. W ocenianiu kształtującym proponujemy nauczycielom precyzowanie wymagań. Nauczycielowi zwykle zależy na sprawdzeniu, czy uczniowie rozumieją omawiane zagadnienie i potrafią posługiwać się wiedzą i umiejętnościami. Jeśli poda im kryteria, to uczniowie mają większe szanse nauczyć się tego, czego nauczyciel wymaga, a o to przecież chodzi w nauczaniu. Nacobezu jest najbardziej cenionym przez ucznia elementem oceniania kształtującego.
„Nacobezu” stanowi umowę nauczyciela z uczniem, która musi być przestrzegana przez obie strony i wtedy daje naprawdę pozytywne efekty.
Informacja zwrotna
W ocenieniu kształtującym rozdzielamy ocenę sumującą (czyli stopnie) i ocenę kształtującą (np. komentarz w formie informacji zwrotnej). Matematycy najczęściej ustalają, że małe prace, np. kartkówki, będą oceniać kształtująco, a poważniejsze sprawdziany kończące dany temat – sumująco.
Udzielając informacji zwrotnej w ocenianiu kształtującym, nauczyciel powinien przede wszystkim podać: dobre strony pracy; to, co należy w niej zmienić i jak to należy zrobić i wskazać, w jaki sposób uczeń ma dalej się rozwijać matematycznie. Informacja zwrotna jest bardzo potrzebna uczniom, sprzyja przyjmowaniu przez uczniów odpowiedzialności za swoją naukę.
Uczniowie muszą być doceniani, inaczej tracą chęć do uczenia się matematyki. Niestety, często zdarza się, że uczniowie nie wierzą, że mogą nauczyć się matematyki. Dlatego docenienie tego, co uczeń zrobił dobrze, jest bardzo ważne. Tak samo istotne jest przekazanie uczniowi konkretnych wskazówek, w jaki sposób ma poprawić swoją pracę, a także jak się doskonalić. Trzeba pamiętać, że samozaznaczenie popełnionego błędu nie daje uczniowi wskazówki, w jaki sposób ma błąd poprawić.
Również rodzice uczniów mogą skorzystać z przekazywanej ich dzieciom przez nauczyciela informacji zwrotnej. Dzięki niej wiedzą, co dziecko umie i nad czym powinno popracować.
Nauczyciele „boją się” dodatkowej pracy związanej z formułowaniem informacji zwrotnej dla każdego ucznia. Faktycznie jest to zajęcie czasochłonne. Dlatego nauczyciele stosują tabelki z zapisanymi już wspólnymi dla uczniów kryteriami i tylko indywidualnie do nich się odnoszą.
Ocena koleżeńska
Niektórzy z nauczycieli korzystają z oceny koleżeńskiej uczniów. Polega ona na wzajemnym przekazywaniu sobie informacji zwrotnej do pracy, koncentrując się jedynie na wcześniej podanych kryteriach sukcesu. Nauczenie uczniów efektywnej oceny koleżeńskiej wymaga od nauczyciela poświęceniu czasu i ciągłej uwagi, czy ocena koleżeńska jest prawidłowa i dotyczy pracy ucznia, a nie jego osoby.
Czasem poważnym problemem okazuje się pokonanie przyzwyczajenia – zarówno uczniów, jak i rodziców – do stopni. Rodzice czują się trochę zaniepokojeni ograniczoną liczbą stopni, a uczniowie – szczególnie na początku – traktują to jako okazję do mniejszego wysiłku wkładanego w naukę. Jedni i drudzy muszą się dopiero przekonać, że informacja zwrotna naprawdę daje uczniowi wskazówki i pomaga mu się uczyć. Warto poświęcić czas na przekonanie rodziców do oceny kształtującej.
Wątpliwości na początku mają też nauczyciele, obawiają się, że mała liczba stopni nie da uczniom i ich rodzicom rozeznania w postępach uczniów. Po pewnym czasie nauczyciele decydujący się na systemowe ograniczenie liczby stopni, dostrzegają korzyści płynące z tego sposobu oceniania.
Pytania kluczowe
Pytanie kluczowe powinno przedstawiać uczniom szerszy kontekst zagadnienia i jednocześnie powodować zainteresowanie uczniów tematem. Dobre pytanie kluczowe może spowodować, że uczniowie do tej pory niechętni matematyce, zwrócą się do tablicy z zainteresowaniem. Z mojego doświadczenia wynika, że skuteczne pytania kluczowe w matematyce to pytania, które wiążą się z realnym życiem lub pytania o przewidywanie.
Oto przykład pytania kluczowego zastosowanego przez uczestników kursu internetowego − Ocenianie kształtujące:
- Temat: „Figury geometryczne w układzie współrzędnych”.
- Pytania kluczowe: Jesteśmy na morzu. Nie posiadamy żadnych przyrządów pomiarowych. Chcemy określić swoje położenie. Jak to zrobimy? Co wykorzystamy?
W ocenianiu kształtującym proponujemy nauczycielom, aby przywiązywali wagę do zadawanych przez siebie pytań. Chcielibyśmy także, aby:
- wydłużyli czas oczekiwania na odpowiedź uczniów,
- wykorzystywali odpowiedzi błędne,
- poszukiwali odpowiedzi w parach,
- wprowadzili regułę niepodnoszenia rąk.
Zasady te zachęcają uczniów do myślenia i sprzyjają uczeniu się.
Dać uczniom czas na zastanowienie się
W nauczaniu matematyki bardzo ważne jest pozostawienie uczniom czasu na zastanowienie się nad rozwiązaniem zadania i pozwolenie na pracę w parach i grupach, podczas której uczniowie uczą się wzajemnie.
Jeśli chcielibyście zapoznać się bliżej z ocenianiem kształtującym i wypróbować go na swoich lekcjach, to proponujemy wzięcie udziału w propozycjach programu Szkoły Uczącej Się, prowadzonego przez
Centrum Edukacji Obywatelskiej i Polsko Amerykańską Fundację Wolności. Można uczestniczyć w kursach internetowych (OK zeszyt), w szkoleniach dla Rad Pedagogicznych oraz przystąpić wraz ze szkołą do programu Całościowy Rozwój Szkoły (CRS).
Zapraszam na stronę: www.sus.ceo.org.pl
